Tú Xương

[Hàn Cát Nhi]

Thương vợ





Quanh năm buôn bán ở mom sông (1)
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo xèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên hai nợ, âu đành phận.
Năm nắng mười mưa, dám quản công.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc ! (2)
Có chồng hờ hững cũng như không !

[Hàn Cát Nhi]

Khóc em gái





Mệnh sao bạc thế hỡi em ơi !
Hai bốn hai lăm, cũng một đời.
Bảng Hổ vừa treo, cầu Thước bắc, (1)
Cành hoa đã rụng, phím đàn rơi.
Cây tương tư héo, chồng rầu rĩ
Thuyền độ sinh đưa, phật rước mời.
Những muốn dựng bia làm kỉ niệm,
Lòng anh thương xót biết bao nguôi !

[Hàn Cát Nhi]

Than nghèo





Cái khó theo nhau mãi thế thôi,
Có ai, hay chỉ một mình tôi ?
Bạc đâu ra miệng mà mong được ?
Tiền chửa vào tay đã hết rồi !
Van nợ lắm khi tràn nước mắt,
Chạy ăn từng bữa mướt mồ hôi.
Biết thân, thuở trước đi làm quách,
Chẳng kí, không thông, cũng cậu bồi !

[Hàn Cát Nhi]

Một nén tâm hương





Im ỉm thâu đêm lại thẳng ngày (1)
Bệnh đâu có bệnh lạ lùng thay !
Thuốc thang nghĩ lại chua mà đắng
Đường mật xem ra ngọt hoá cay.
Lắm bệnh, bạn bè đi lại ít,
Nặng lòng, họ mạc hỏi han đầy.
Chỉ bền một nén tâm hương nguyện
Thuốc thánh, bùa tiên ắt chẳng chầy.

--------------------

(1) Tác giả ốm nặng đã lâu.

[Hàn Cát Nhi]

Gần tết, than việc nhà





Bố ở một nơi con một nơi
Bấm tay tháng nữa hết năm rồi.
Vǎn chương ngoại hạn, quan không chấm (1)
Nhà cửa giao canh, nợ phải bồi (2)
Tin bạn hoá ra người thất thổ (3)
Vì ai nên nỗi quyển đâm vôi (4)
Ba mươi mốt tuổi đà bao chốc
Lặn lội trèo non đã mấy hồi.

--------------------------

(1) Bài này làm vào năm Canh Tí, 1900, sau khi tác giả thi trượt, vì nộp quyển chậm phần phúc hạch quốc ngữ.
(2) Nhà cửa thế chấp vay nợ, nay phải giao cho nhà chức trách phát mãi.
(3) Tác giả tin bạn nên cho mượn nhà thế chấp, rốt cuộc . . . mất nhà !
(4) Quyển đâm vôi : Bài thi hỏng được cho vào cối giã với vôi để .. . làm giấy !

[Hàn Cát Nhi]

Đau mắt





Vui chẳng riêng ai, ốm một mình,
Hỏi ai, ai cũng chỉ mần thinh.
Vừa đồng bạc lớn, ông lang Sán (1)
Lại mấy hào con, chú ích Sinh (1)
Hỏi vợ, vợ còn đi chạy gạo,
Gọi con, con mải đứng chơi đinh.
Muốn mù trời chẳng cho mù nhỉ ?
Gương mắt trông chi buổi bạc tình

[Hàn Cát Nhi]

Thề với người ăn xin





Người đói, ta đây cũng chẳng no,
Cha thằng nào có, tiếc cho không ! (1)
Họ đầy đoạ mãi dân cày cuốc,
Ai xét soi cho cảnh học trò !
Mong được cơm no cùng áo ấm .
Gặp toàn nắng lửa với mưa gio.
Miếng ăn đến miệng là thưa kiện (2)
Lúa rũ chân đê chửa được vò.

[Hàn Cát Nhi]

Than cùng





Khách hỏi nhà ông đến
Nhà ông đã bán rồi.
Vợ lăm le ở vú,
Con tấp tểnh đi bồi.
Ai chói voi bỏ rọ ? (1)
Đời nào lợn cạo ngôi ? (2)
Người bảo ông cùng mãi
Ông cùng thế này thôi !

--------------------

(1) Tục ngữ, nói sự bó buộc vô lí.
(2) Do câu sấm kí : "Bao giờ cho lợn cạo ngôi, cho gà cắt cánh vua tôi sẽ về" ý nói bao giờ "đổi đời" ?

[Hàn Cát Nhi]

Đêm hè





Trời không chớp bể với mưa nguồn,
Đêm nảo đêm nao tớ cũng buồn.
Bối rối tình duyên cơn gió thoảng
Nhạt nhèo quang cảnh bóng trăng suông.
Khăn khăn áo áo thêm rầy chuyện,
Bút bút nghiên nghiên khéo giở tuồng.
Ngủ quách, sự đời thây kẻ thức
Bên chùa chú trọc đã hồi chuông.

[Hàn Cát Nhi]

Chợt giấc





Nằm nghe tiếng trống trống canh ba
Vừa giấc chiêm bao cbợt tỉnh ra.
Thiên hạ dễ thường đang ngủ cả
Việc gì mà thức một mình ta ?

[Hàn Cát Nhi]

Dạ hoài





Kìa cái đêm nay mới gọi đêm !
Mắt giương, trong bụng ngủ không thèm.
Tình này ai tỏ cho ta nhỉ ?
Tâm sự năm canh một ngọn đèn.


Đêm dài





Sực tỉnh trông ra ngỡ sáng loà,
Đêm sao đêm mãi thế ru mà ?
Lạnh lùng bốn bể ba phần tuyết
Xao xác năm canh một tiếng gà.
Chim chóc hãy còn nương cửa tổ
Bướm ong chưa thấy lượn vườn hoa.
Nào ai là kẻ tìm ta đó
Đốt đuốc mà soi kẻo lẫn nhà !

[Hàn Cát Nhi]

Thiếu nữ đi tu





Con gái nhà ai dáng thị thành,
Cớ chi nỡ phụ cái xuân xanh ?
Nhạt màu son phấn, say màu đạo,
Mở cánh từ bi, khép cánh tình.
Miệng đọc nam vô quên chín chữ (1)
Tay lần tràng hạt phụ ba sinh (2)
Tiếc thay thục nữ hồng nhan thế,
Nỡ cạo đầu thề với quyển kinh ! (3)