Xôi ngũ sắc - Nét ẩm thực độc đáo của người Tày
Món xôi có năm màu nên người ta gọi là Xôi ngũ sắc. Đây là món ăn đặc trưng của dân tộc Tày. Đặc điểm của món ăn này là xôi có màu rất độc đáo. Những hạt xôi thôm dẻo được đồ bằng gạo nếp cái hoa vàng nổi tiếng. Xôi ngũ sắc trông tựa như bông hoa năm cánh đang khoe sắc. Nó một mùi thơm đặc trưng của cây cỏ, không thể lẫn với bất cứ loại xôi nào khác. Hạt xôi bóng đẹp nhưng không ướt, khi nguội hạt xôi se lại nhưng vẫn mềm, dẻo và thơm.
Người Tày chiếm số lượng khá lớn, phân bố rộng trên cả nước và sống ở hầu hết tại các vùng núi cao. Họ có truyền thống văn hóa lâu đời, có chữ viết riêng và có điều kiện kinh tế khá hơn các dân tộc khác. Những nét đặc sắc về văn hóa của người Tày không những được thể hiện trong các hội làng, những điệu ca hát đối đáp, hát ví, hát then mà còn trong cả những nét văn hoá ẩm thực. Và xôi ngũ sắc là một sản phẩm đặc trưng của họ.
Điểm đặc biệt của món xôi này là màu sắc độc đáo. Những hạt xôi thôm dẻo được đồ bằng gạo nếp cái hoa vàng nổi tiếng. Màu xôi đẹp tự nhiên và hấp dẫn, 5 màu chính của xôi là trắng, đỏ, xanh, tím, vàng. Trắng là màu nguyên của gạo, các màu còn lại được tạo nên bằng cách ngâm gạo với nước của các loại lá và củ cây rừng. Những loại lá và củ cây này đều dễ tìm trong rừng, hoặc trong vườn nhà.
Đối với xôi màu đỏ, màu tím, bà con lấy lá cây "Bẩu khẩu đăm đeng" (lá cây đỏ đen) đem giã nhỏ, hoà với nước đun sôi rồi lấy nước để ngâm gạo. Sau 5-6 tiếng, vớt gạo ra cho vào chõ đồ chín, cơm xôi sẽ có màu đỏ hoặc tím rất đẹp.
iếp đến, xôi có màu vàng chính là nhờ nghệ. Người Tày lấy 2 -3 củ nghệ tươi mài trên cành cọ cho nhỏ mịn rồi trộn đều với gạo đã ngâm kỹ, đồ chín. Cơm nếp nghệ thường được dùng cho phụ nữ mới sinh vì bà con cho rằng phụ nữ vừa sinh con, ăn cơm nếp nghệ sẽ mau khoẻ và tránh được hậu sản.
Cuối cùng, lá gừng là nguyên liệu để tạo màu xanh cho xôi. Các bà, các chị chỉ cần lấy một nắm lá gừng tươi, giã nhỏ vắt lấy nước cốt. Khi đồ gần chín xôi, họ cho nước cốt lá gừng vào trộn đều, đậy vung kín đồ tiếp và chừng nửa tiếng sau , xôi chín có màu xanh lá cây, thơm dậy mùi gừng, mùi nếp rất ngon.
Ngày lễ, Tết, bà con dân tộc Tày thường chế biến món xôi năm màu trang trí làm cho mâm cỗ thêm hấp dẫn. Để có món xôi màu dẻo thơm, bà con phải chọn loại gạo nếp thơm, hạt mẩy đều. Còn màu sắc của xôi phụ thuộc vào nguyên liệu tạo màu.
Xôi ngũ sắc được các mẹ, các chị bày thành đĩa xôi năm màu: trắng, xanh, vàng, đỏ, tím cẩm trông tựa như bông hoa năm cánh đang khoe sắc. Nó một mùi thơm đặc trưng của cây cỏ, không thể lẫn với bất cứ loại xôi nào khác. Hạt xôi bóng đẹp nhưng không ướt, khi nguội hạt xôi se lại nhưng vẫn mềm, dẻo và thơm.
Người xưa quan niệm, xôi ngũ sắc tượng trưng cho ngũ hành: Trắng là màu của kim, xanh là màu của mộc, đen là màu của thuỷ, đỏ là màu của hỏa, màu vàng là màu của thổ. Người ta quan niệm rằng sự tồn tại của 5 chất này làm nên sự tươi tốt của Thiên - Địa - Nhân.
Với người Tày, những ai ăn xôi ngũ sắc trong các ngày lễ, tết thì họ sẽ gặp nhiều điều may mắn, tốt lành.
Xôi ngũ sắc là niềm tự hào của chị em phụ nữ Tày bởi nó thể hiện sự khéo léo, đảm đang của họ. Xôi năm màu được chế biến từ những nguyên liệu thiên nhiên nên ăn rất ngon và bổ dưỡng.
