Sạm Da

Bình thường, chỗ da trên cơ thể có ánh sáng mặt trời chiếu vào nhiều sẽ sẫm màu một cách đồng đều. Sạm da là khi da có những nốt hay mảng màu sẫm hơn xung quanh, là tình trạng tăng nhiễm sắc tố, đặc biệt là chất melanin ở da hoặc do sự lắng đọng sắc tố không phải melanin. Sạm da tuy không nguy hiểm nhưng là mối quan tâm không nhỏ về mặt thẩm mỹ của nhiều người.

Sự khác nhau về màu da ở con người liên quan đến số lượng melanin, oxyhemoglobin, hemoglobin khử và caroten. Melanin là sắc tố chủ yếu tạo nên màu sắc da, tóc và mắt; Ngoài ra còn có tác dụng như một lá chắn làm giảm tác hại của tia cực tím đối với da, ngăn ngừa các phản ứng viêm da do ánh nắng. Có nhiều nguyên nhân gây sạm da như di truyền, bẩm sinh, bệnh nội tiết, bệnh chuyển hóa, dinh dưỡng, yếu tố hóa học, vật lý, nhiễm khuẩn, các u ở da và có những loại sạm da không rõ nguyên nhân.

Sạm da có vị trí tổn thương ở toàn thân hay khu trú; Tính chất là da nhẵn, xù xì, lan tỏa hay từng mảng, có màu nâu vàng (nám da), cà phê sữa hay đen, kèm ngứa hay triệu chứng của các bệnh khác. Dựa vào đó người ta tìm ra các nguyên nhân gây sạm da.

* Các nguyên nhân gây sạm da

Do rối loạn sắc tố, di truyền: Da của bệnh nhân có chỗ bị đen, có nhiều nốt ruồi đen, bớt bẩm sinh, vết chàm trên môi, mặt, ngón tay. Đơn cử bệnh u xơ thần kinh (bệnh Recklinghausen) là một bệnh di truyền trội, xuất hiện từ lúc 3 tuổi. Thương tổn da chủ yếu ở thân mình, tứ chi, đó là các dát màu nâu, hơi vàng hay cà phê sữa, kích thước mảng 1-1,5cm, có trên 6 mảng, kèm theo nhiều u xơ nhỏ, có chân dính với da, đặc biệt chỉ khu trú ở phần trên cơ thể, kèm theo là triệu chứng của u tuyến cận giáp. Hội chứng Albright có dưới 6 mảng, kích thước dưới 1,5cm. Kèm theo có viêm xương, xơ hóa nhiều xương, ở phụ nữ có thể dậy thì sớm.

Nguyên nhân nội tiết: Bệnh Addison là suy thượng thận kinh diễn hai bên, 94% bệnh nhân có sạm da. Chỗ da tiếp xúc với mặt trời bị sạm lan tỏa, không đồng đều, da khô, xỉn, kém đàn hồi, niêm mạc sẫm. Các biểu hiện khác: yếu cơ toàn thân, mau mệt mỏi, huyết áp hạ (tối đa 85-90mmHg). Chán ăn, buồn nôn, đau bụng từng cơn. Gầy nhanh, suy kiệt. Ngoài ra còn gặp sạm da do rối loạn chức phận tuyến yên, tuyến sinh dục; Bệnh có thể gặp ở phụ nữ có thai, sau khi sinh da sạm bớt hoặc khỏi, nhưng cũng có khi sạm vĩnh viễn.

Nguyên nhân chuyển hóa: Bệnh nhiễm sắc tố sắt (Hemochromatosis) do bị ứ đọng quá mức chất sắt trong cơ thể, nhất là ở gan và các tổ chức, trong đó có da. Gặp ở người xơ gan, đái tháo đường, sạm da gặp ở 80% người xơ gan đồng đen (Diabete Bronze). Sạm da khu trú ở mặt, cẳng tay, lưng, bàn tay. Kèm theo còn có rối loạn sinh dục, suy tim.

Nguyên nhân do dinh dưỡng: Trong suy dinh dưỡng trường diễn, tổn thương là dát màu nâu bẩn ở khắp thân mình. Gặp ở các bệnh giảm protein, trong bệnh Kwashiorkor, bệnh viêm cầu thận mạn, viêm đại tràng mạn, hội chứng giảm hấp thu, đôi khi tóc biến đổi thành màu đỏ nâu. Trong bệnh Pellagra (thiếu vitamin PP), tăng sắc tố xảy ra ở vùng da hở hay nơi bị chấn thương; Viêm lưỡi, viêm miệng, dạ dày, ruột, tiêu chảy, mất ngủ, nhức đầu, trầm cảm. Trong bệnh thiếu vitamin B12, tóc có màu nâu xám, da tăng sắc tố ở các khớp nhỏ của bàn tay.

Nguyên nhân do yếu tố hóa học: Bệnh hắc tố Rin (Riehl, 1917) gặp ở những công nhân tiếp xúc với các sản phẩm dầu lửa, hắc ín, những người nội trợ dùng bếp ga, dầu hỏa. Thường gặp ở lứa tuổi 30. Da sạm khi ra nắng, có hiện tượng ngứa nhẹ. Bắt đầu sạm da ở mặt, trán, thái dương, gò má, cằm, chi trên, bụng, ngực, chi dưới. Lúc đầu sẫm, sau đó có màu đen, là những chấm hay mảng đen, da thô ráp. Kèm theo kém ăn, nhức đầu, gầy sút, suy nhược, nhịp tim chậm, bệnh thường kéo dài, khó chữa. Ngoài ra còn gặp ở những người lạm dụng các hóa mỹ phẩm như kem bôi có hydroquinon; Những bệnh nhân dùng hóa trị liệu lâu ngày như Xyclophosphamid, thạch tín, thủy ngân, bạc dạng keo như Protargol, Collargol; Thuốc tránh thai, thuốc chống sốt rét, Tetraxyclin. Các biểu hiện ở da là tăng sắc tố kiểu Addison, sạm da màu xanh xám, ánh như kim khí, gặp ở vùng da đã có màu sẫm hơn. Khi bắt đầu ra nắng thì sạm da toàn thân, nhưng đậm nhất vẫn là vùng tiếp xúc với ánh sáng mặt trời.

Nguyên nhân do yếu tố lý học: Tổn thương da trong các chấn thương cơ học hay do bỏng, nóng, do tia tử ngoại v.v... Thường sạm da khu trú ở những nơi tiếp xúc với các yếu tố trên, có khi là giảm sắc tố.

Nguyên nhân nhiễm khuẩn: Có hiện tượng tăng sắc tố sau khi viêm nhiễm, màu da trở nên xanh xám, nâu. Sự tăng sắc tố này dần dần tự biến mất, nếu vết thương sâu thì thời gian biến màu kéo dài hơn. Hiện tượng trên có thể thấy trên da của bệnh nhân phong, da ở các mụn nhọt, vết sẹo v.v...

Nguyên nhân các u ở da: Các u ác tính ở giai đoạn cuối có thể làm da tăng sắc tố, có màu xanh đen như bệnh gai đen; Các dát màu nâu, mịn như nhung, vị trí thường ở nách. Bệnh thường kết hợp với các ung thư biểu mô đường tiêu hóa, hô hấp.

** Điều trị

Người ta nhận thấy chất melanin có thể bị nhạt hoặc mất màu bởi các chất ôxy hóa khử mạnh như oxy già, thuốc tím, vitamin C. Ngoài việc điều trị nguyên nhân, tránh tiếp xúc với các yếu tố gây bệnh, ta còn có thể điều trị bằng vitamin C liều cao, Methionin, vitamin nhóm B, điều trị các bệnh tiêu hóa, an thần. Dùng điện thủy châm các huyệt can du, phế du, thận du bằng vitamin B12, vitamin H3, Novocain 1%, điều trị 1-3 lần/tuần, một đợt điều trị 2-3 tháng. Kết quả điều trị tốt 27,8%, vừa 40,8%, không khỏi 26,1%. Cách tốt nhất là khi bị sạm da, bệnh nhân phải đi khám bác sĩ chuyên khoa để xác định đúng nguyên nhân để được điều trị và phòng bệnh đúng cách.